تاثیر اندیشه های شیعی- صوفی بر معماری شهری کاشان (از دوره ایلخانی تا آغاز صفویه)

کاشان از دیرباز به عنوان پناهگاه علویان و یکی از اولین شهرهای شیعه نشین ایران مطرح است. این شهر که سابقه تاریخی آن به هفت هزار سال پیش در تپه های سیلک می رسد، پس از گشودن دروازه های خود به روی سپاه اسلام در سال 24 ه.ق اسلام را پذیرفت و طولی نکشید تا نشانه های مذهب تشیع در آن ظاهر شود. در این میان بزرگانی از صوفیه که نقش پررنگی در گسترش تعالیم ابن عربی و سهروردی داشتند، در کاشان ظهور کردند. کاشان توانست به خوبی این آزادی مذاهب را در خود جای دهد تا زمینه بروز بزرگان صوفیه و شیعه در کنار هم فراهم شود و پیشرو در رشد اندیشه های شیعی- صوفی باشند که حیدر آملی بعدها آن را شرح و گسترش داد. این پژوهش پس از بررسی این اندیشه ها در کاشان، تاثیر آن را در حکام محلی و مردم نشان می دهد که چگونه ساختار های شهری و معماری خود را بنا بر تعالیم شیعی- صوفی بناکرده اند و نشانه های خاصی در شهر ایجاد کردند که بعدها در مکتب اصفهان بروز یافته است. این نشانه ها همچون قرارگیری مساجد و خانقاه ها در کنار هم و ایجاد مجموعه ای واحد برای دو مذهب تشیع و تصوف در عین ساختار مجزا، از اصل وحدت وجود ابن عربی سرچشمه می گیرد و بزرگ ترین شارح آن عبدالرزاق کاشانی بوده که مریدان زیادی در کاشان داشته است. هرچند خانقاه عبدالرزاق کاشانی و معاصران او در کاشان از بین رفته اند، اما قریب به اتفاق خانقاه های قرون هفت تا ده کاشان، در کنار مساجد و مدارس بزرگ بناشده اند. خانقاه مسجد عمادی در کنار مسجد عمادی یکی از این نمونه ها است. به نظر می رسد این مجموعه سازی یعنی قرارگیری مدرسه، مرکز عبادی شیعه و صوفی و مجموعه های خدماتی و بازار در کنار هم که بعدها توانست در مکتب اصفهان به خوبی نمایان شود، از اندیشه های شیعی - صوفی عالمانی چون عبدالرزاق کاشانی و از کاشان سرچشمه گرفته باشد.