نقش کارخانه نخریسی و نساجی خسروی خراسان بر اوضاع اقتصادی-اجتماعی مشهد (1316-1350ش)

مشهد از اواسط دوره قاجار بستر مناسبی جهت توسعه صنعت نساجی بود. در دوره پهلوی اول پس از اصلاحات زیربنایی و توسعه صنایع نوین، در 1316ش اولین و بزرگ ترین کارخانه نخریسی در شرق ایران با عنوان شرکت نخریسی و نساجی خسروی خراسان در مشهد راه اندازی شد. تاسیس و گسترش کارخانه نخریسی در عصر پهلوی، مشهد را به عنوان یکی از قطب های نساجی مطرح کرد، به طوری که نقش موثری در خودکفایی نساجی ایران دهه 50 داشت. وجود این کارخانه به عنوان نماد هویت بخش جامعه کارگری مشهد علاوه بر اشتغال زایی هزار نفر کارگر که به طور مستقیم در کارخانه مشغول به کار بودند، اثرات اجتماعی زیادی بر مسایل کارگری در زمینه سوادآموزی و آموزش های تخصصی بر جای نهاد و از سویی محلات کارگری از قبل کارخانه نخریسی در مشهد شکل گرفتند. این کارخانه در دوران تاسیس و شکوفایی با چالش هایی ازجمله بحران های اقتصادی و تاثیرپذیری از تنش های سیاسی مواجه بود. بنابراین می توان این پرسش را مطرح ساخت تاسیس کارخانه چه دستاورد و تاثیری بر وضعیت اقتصادی-اجتماعی مشهد داشت؟ در این پژوهش تلاش می شود به روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد، این صنعت محلی و آثار اقتصادی-اجتماعی آن در مشهد مورد ارزیابی قرار گیرد. یافته ها حاکی از آن است که انتخاب این ناحیه برای تاسیس کارخانه نساجی موجب شد تا مشهد به عنوان یکی از قطب های نساجی ایران در عصر پهلوی، سهم موثری در سیاست های صنعتی و اشتغال زایی و خودکفایی اقتصادی مشهد داشته باشد.