بررسی وضعیت موجود تولیدهای کشاورزی و منابع طبیعی ایران

بررسی روند تولید محصول های کشاورزی کشور در 40 سال گذشته نشان می‌دهد که مقدار تولید ازحدود 21 میلیون تن در سال 1357 به نزدیک به 118 میلیون تن در سال 1397 رسیده که نشانگر رشد 46/5 برابری است. از کل تولیدهای کشاورزی کشور در سال 1397، نزدیک به 81 میلیون تن تولیدهای زراعی، 21 میلیون تن تولیدهای باغبانی، 15 میلیون تن تولیدهای دامی و 1 میلیون تن تولیدهای شیلات و آبزیان بوده است. راندمان کاربرد آب آبیاری در کشور از 5/22% تا 5/85 % متغیر و میانگین آن 0/56% است. منابع آب قابل دسترس در بخش کشاورزی در سال‌های آینده (1425 خورشیدی) فقط برای تامین غذای 55 میلیون نفر کفایت می‌کند، مگر این‌که بهره‌وری آب کشاورزی به حدی افزایش یابد که منابع آب قابل دسترس آن روز بتواند برای جمعیت رو به رشد آینده کافی باشد. اگر چنین وضعی محقق نشود، بخشی از نیاز غذایی باید از راه کاهش پساماندهای تولیدهای کشاورزی، تغییر الگوی مصرف، شیرین کردن آب شور، جمع آوری رواناب باران و واردکردن آب مجازی تامین شود. مجموع فرسایش بادی و آبی خاک در ایران در حدود 3/2 میلیارد تن در سال یا 8/13 تن در هکتار در سال برآورد می شود. از سوی دیگر، الگوی مصرف نادرست غذایی در کشور موجب شده است تا بیماری‌های غیر واگیردار همچون تاثیر تغذیه نامطلوب رو به افزایش باشد و تاثیرهای بسیار بدی برسلامت جامعه داشته باشد. افزایش بیماری‌های چاقی، دیابت، قلبی- عروقی و خیلی از بیماری‌های مشابه نیز متاثر از الگوی مصرف است. موضوع تغییر اقلیم و گرمایش جهانی در بخش کشاورزی بسیار جدی است و ضرورت برنامه‌ریزی جامع برای مقابله با آن به طور کامل مشهود است. مهم‌ترین چالش‌های فراروی کشاورزی و منابع طبیعی ایران شامل ناکافی بودن سرمایه‌گذاری زیربنایی، زیاد بودن پسماندها و تلفات محصول، توجه ناکافی به پژوهش‌های کشاورزی و ضعف برنامه‌ریزی پژوهشی، بی ارتباط بودن و ناهماهنگی لازم بین بخش‌های اجرایی و پژوهشی، اندک بودن سطح کارایی منابع انسانی، ناهماهنگی در تصمیم گیری ها و تعدد مرکزهای تصمیم‌گیری در مدیریت تولید، ناهماهنگی در نگهداری و توزیع و واردات کالاهای کشاورزی و مصرف آن ها، ضعف اشتغال‌زایی و توسعه اشتغال، و ناممکن بودن رقابت بخش کشاورزی با دیگر بخش‌های اقتصادی است. برای رفع این تنگناها راهی نیست جز اتکا به مبانی علمی، بومی‌سازی فناوری‌ها، برنامه‌ریزی جامع و پرهیز از الگوبرداری‌های نامناسب از فناوری‌های بیگانه که با معیارهای بوم شناختی و اقتصادی-اجتماعی کشور مناسب نیست؛ این امر مهم جز با ورود نیروهای متخصص و دانش‌آموخته دانشگاهی به عرصه‌های پژوهش، توسعه و تولید محقق نخواهد شد.