سیاست گذاری آموزشی در دوره اپیدمی کووید-19: نگاه عدالت محور

شیوع ویروس کرونا و بیماری کووید-19 که سرآغاز تحولی عظیم در جهان بود برای نخستین بار از شهر ووهان واقع در کشور چین گزارش شد و در تاریخ 31 ماه دسامبر سال 2019 (10 دی سال 1398) سازمان جهانی بهداشت وقوع اپیدمی ناشی از ویروس را رسما اعلام کرد. در ادامه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تاریخ 19 فوریه سال 2020 (30 بهمن سال 1398) اعلام کرد که نتایج آزمایش اولیه 2 مورد مشکوک ابتلا به کرونا در شهر قم مثبت بوده و این موضوع مقدمه تایید حضور ویروس کرونا در ایران بود (1،2). این اپیدمی همه بخش های کشور اعم از امور آموزشی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را مختل کرد و تغییراتی بنیادی در آن ها متناسب با شرایط جدید صورت گرفت. نظام آموزشی کشور نیز که تا قبل از وقوع اپیدمی عمدتا مبتنی بر سیستم آموزشی سنتی (حضوری) بود از گزند این اپیدمی در امان نماند و مراکز مختلف آموزشی در سطوح گوناگون در راستای پیشگیری از شیوع هر چه بیشتر بیماری به تعطیلی کشیده و عمده آموزش ها صرفا بصورت مجازی ارایه شد. بدین ترتیب مراکز تجربه نسبتا جدیدی را در این زمینه تجربه کرده و همین موضوع چالش هایی را برای ارایه دهندگان و گیرندگان آموزش عالی ایجاد کرد که تمرکز این مقاله از نوع نامه به سردبیر صرفا حوزه علوم پزشکی می باشد. همچنین در همه قسمت های نامه، دانشجو معادل فراگیر، آموزش مجازی معادل آموزش الکترونیکی و آموزش سنتی معادل آموزش حضوری است. دروس دانشگاهی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور به گروه های اصلی مختلف اعم از تیوری، عملی، بالینی،آزمایشگاهی، کارآموزی و کارورزی تقسیم بندی شده که هر کدام الزامات و زیر ساخت های آموزشی خود را داشته و در کنار اجرای این برنامه ها، کارگاه های توانمندسازی متنوعی نیز از سوی مراکز آموزشی برگزار می شود تا با بکارگیری همه این ظرفیت ها فارغ التحصیلانی توانمند وارد عرصه ارایه خدمات مراقبت سلامت شوند و سلامت مردم که از اهداف اصلی و بنیادی در هر دولت و سیستم سلامتی است به شکل مطلوبی تامین شود، لذا ضروری است با توجه به حساسیت موضوع به مسایل آموزشی در این حیطه توجه کافی شود. از زمان آغاز اپیدمی تا بدین لحظه اقدامات پراکنده ای نیز از طرف مراکز آموزشی انجام گرفته که به نظر می رسد در راستای ایجاد خروجی مطلوب کافی نبوده اند و همچنان درصد قابل توجهی از دانشجویان از دریافت آموزش های با کیفیت محروم هستند. صرف نظر از اقدامات صورت گرفته گذشته، مشورت با صاحب نظران حوزه آموزشی، بررسی تجربه کشورهای موفق و پیشرو، قابلیت اجرا، کاربردی بودن، میزان تاثیرگذاری بر هدف مورد نظر و همچنین درنظرگرفتن شرایط فعلی نظام آموزشی کشور، می توان راهکارهای زیر را مطابق جدول شماره 1 در راستای بهبود وضعیت موجود امورات آموزشی-پژوهشی و بسط عدالت آموزشی پیشنهاد داد که در چهار حیطه کلی مدیران آموزشی دانشگاه، اساتید، طراحی سامانه و همکاری بین بخشی بیان شده اند: حیطه اقدام متناسب مدیران آموزشی دانشگاه برگزاری دوره آموزشی توانمند سازی اساتید در راستای فراگیری الزامات آموزش به شکل مجازی و پیوند با این نوع آموزش توسط آنان تشکیل کمیته های ارزیابی کیفیت آموزش در طول ترم تحصیلی و ارایه بازخورد متناسب به اساتید و دانشجویان برگزاری جلسات منظم اشتراک گذاری تجربیات کار با سیستم های آموزشی مجازی برای اساتید شناسایی کامل سایت های علمی و دانشگاهی و رایگان نمودن ترافیک آن ها برای استفاده اساتید و دانشجویان طراحی و اجرای پژوهش های کمی و کیفی با هدف ارزیابی تداوم بلند مدت مدل های آموزش مجازی و انتخاب مدل بهینه از منظر اساتید و دانشجویان اعطای وام خرید تجهیزات الکترونیکی همچون گوشی همراه و لپ تاپ بدون بهره و با اقساط بلند مدت به دانشجویان و اعطای تجهیزات رایگان به دانشجویان دارای خانوار کم درآمد اساتید نگاه اختصاصی و تفکیک بندی کامل دروس بر مبنای نوع الزامات مورد نیاز و ارایه آموزش های متناسب با آن تقسیم نمره دروس در طول ترم تحصیلی به بخش های مختلف و تعریف فعالیت های متنوع برای هر بخش طراحی سامانه تقویت سامانه های داخلی ارایه دهنده سرویس های آموزش مجازی با امکان اتصال آسان تعداد زیادی از کاربران طراحی سامانه های دسترسی به متن کامل پایان نامه های دانشگاهی طراحی سامانه های جامع انجام امور اداری همکاری بین بخشی همکاری مراکز با یکدیگر و استفاده از ظرفیت دانشگاه های مختلف کشور برای واحدهای عملی و آزمایشگاهی در راستای استفاده دانشجویان از امکانات آموزشی شهر محل سکونتشان امکان گذراندن دوره های کارآموزی و کاروزی فراگیران رشته های بالینی در شهر محل سکونتشان به منظور مهارت افزایی دانشجویان و متقابلا استفاده از ظرفیتشان برای کمک به کادر نظام سلامت کشور در اختیار قرار دادن داده های خام و همکاری سازمان ها و مراکز تحقیقاتی با دانشجویان در راستای جمع آوری اطلاعات و تکمیل پژوهش های نیمه تمام مرتبط با قبل از اپیدمی و در حین اپیدمی جدول شماره 1: سیاست گذاری آموزشی در دوره اپیدمی کووید-19     در مجموع باید توجه داشت که بخشی عمده ای از تامین و تضمین نیازهای سلامت آحاد مختلف جامعه در گروی نظام سلامتی کارآمد با سرمایه انسانی و ارایه دهندگان ماهر و شایسته در همه سطوح خدمات بهداشتی، درمانی و توانبخشی است (3) که تحقق این مهم در گروی ارایه آموزش های با کیفیت می باشد (4)، لذا نیاز است تا در طول دوره اپیدمی کووید-19 در کشور سیاست گذاری‎ و برنامه ریزی های استراتژیک، جامع و با رویکرد مبتنی بر شواهد در حوزه آموزش علوم پزشکی انجام شود تا با تامین زیر ساخت های مورد نیاز و رفع کاستی ها و نواقص موجود فعلی، نظام آموزشی کشور با تغییرات حاصله ناشی از اپیدمی بیش از پیش همگام شود. همچنین در صورت اعمال صحیح اصلاحات و پایه ریزی دقیق آموزش مجازی در کشور، در دوره پس از اپیدمی نیز می توان در راستای اهداف مختلفی همچون کاهش هزینه ها، کاهش رفت وآمدهای غیر ضروری، توجه بهتر به نیاز مخاطبین، سهولت دسترسی به منابع آموزشی متنوع، امکان ضبط فعالیت ها و همچنین امکان به روز رسانی سریع اطلاعات از ظرفیت آموزش مجازی استفاده بهینه کرد (5). در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که برخی از کاستی های موجود فعلی همانند عدم پوشش شبکه سراسری اینترنت و مشکلات مرتبط با این شبکه در کشور نیازمند اقدامات زیرساختی در سطحی کلان و وجود همکاری های بین بخشی نظام سلامت با سایر سازمان ها بوده و بعضا خارج از حیطه سیاست گذاری آموزشی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می باشد.