بررسی تحلیلی- فلسفی دو گانه «تشابه» و «تمایز» در شناخت آثار معماری

شناخت آثار معماری به دلیل پیچیدگی و گستردگی، امری دشوار تلقی می گردد. می توان با درنظرگرفتن مشابهت میان آثار معماری، دسته بندی و گونه بندی هایی را لحاظ کرد تا با تعمیم خصوصیات موارد مشابه، شناخت اثر معماری تسهیل گردد. از طرفی با وجود مشابهت، آثار معماری دقیقا یکسان نیستند. هر بنا یگانه و منحصربه فرد است و ویژگی ها و هویت خاص خود را دارد. بنابراین در شناخت آثار معماری، از سویی با تشابه آثار به هم و از سویی با تمایز آثار از هم مواجهیم .

ماهیت «تشابه» و «تمایز» و نسبت و رابطه میان آن ها چیست و در شناخت آثار معماری، کدام جنبه، اصالت بیشتر دارد؟

هدف پژوهش حاضر تقرب به نحوه شناخت جامع و کامل آثار معماری است.

برای تبیین پاسخ پرسش ها، از حوزه فرادست موضوع معماری، یعنی علوم عقلی که به طورکلی به شناخت عالم می پردازند، مدد گرفته شده است. برای نیل به پاسخ سوال تحقیق، دوگانه های مشابهی در علوم عقلی و عرفانی استخراج شد که مرتبط با هم هستند و می توان با روش استدلال قیاسی، قاعده و رابطه میان آن ها را به دو مفهوم «تشابه» و «تمایز» در پدیده ها و ازجمله آثار معماری تعمیم داد. تحقیق حاضر به لحاظ هدف، «بنیادی نظری» است و از نظر ماهیت و روش، ماهیتی تحلیلی- فلسفی دارد.

درنهایت اثبات می گردد تشابه و تمایز، دو ویژگی آثار است که نخست در وجوه ظاهری ادراک می گردد. اما هم در وجوه کالبدی و هم در وجوه معنایی آثار هنری و معماری قابل دریافت هستند. این دو جنبه با هم متقابل و درعین حال مکمل اند و در شناخت آثار معماری لزوما بایست هر دو جنبه به صورت هم زمان در نظر گرفته شوند؛ چراکه هریک از این دو قوه، به تنهایی از حقیقت، تصویری ناقص و واژگون به دست می دهد؛ درعین حال، هم در وجوه کالبدی و هم در وجوه معنایی و فراکالبدی، وجه تشابه، غلبه و اصالت بیشتر دارد و تمایز که در ظهور مادی آثار به حداکثر می رسد، ذیل و از شیون آن به حساب می آید.