نگاه اجتماعی - شناختی به مقوله مرگ در زبان عامیانه فارسی

زبان‏شناسی اجتماعی - شناختی شاخه‏ای میان ‏رشته‏ای است که با تلفیق آموزه ‏های دو حوزه تشکیل ‏دهنده آن سعی در توصیف شناختی تنوعات زبان در جامعه دارد. هدف از مطالعه حاضر بررسی و توصیف شناختی استعاره ‏های مفهومی حوزه معنایی مرگ در بافت اجتماعی و کلام عامیانه است. داده‏ها مجموعه‏ای است شامل 332 نمونه زبانی (واژه، عبارت و جمله) که از میان ضرب‏ المثل‏ها، رقعه‏ های ترحیم و سنگ‏ قبرنوشته‏ های حاوی استعاره مفهومی حوزه معنایی مرگ انتخاب شده و سپس به ‏لحاظ شیوه مفهوم ‏سازی و نیز حوزه ‏های مبدا به ‏کاررفته مورد بررسی قرار گرفته است. داده‏ ها نشان می‏دهند که مفهوم ‏سازی مرگ عمدتا با مفاهیم جان بخشی، جهت، فاصله، هستی، تخریب و اسارت صورت می‏گیرد. در میان حوزه ‏های مفهومی یادشده، مفاهیم جان بخشی و تخریب نگاهی واحد و بدبینانه به مرگ را نشان می‏دهند، درحالی که در سایر حوزه‏ های مبدا هر دو طیف معنایی (مثبت و منفی) به ‏کار می‏رود، که بیانگر ماهیت دوگانه مرگ در اذهان عامه مردم است. در استعاره ‏های جان بخشی هر دو عامل کنش‏گر و کنش‏پذیر از مفهوم اولیه خود دور شده، با حوزه ‏های مبدا مختلف مفهوم ‏سازی می شوند. به علاوه، رقعه‏ های ترحیم در مقایسه با سنگ قبرنوشته‏ ها نگاهی خوش بینانه‏تر و عرفانی‏تر به مقوله مرگ دارند. یافته‏های این پژوهش دوگانگی ها و ابعاد مثبت و منفی نگرش حاکم بر مقوله مرگ را در بین عامه مردم نشان می دهد.