بررسی تطبیقی انسان کامل در تفسیر متصوفه و شیعه

توجه به جایگاه وجودی انسان، از دیرباز بین ادیان مختلف، مقوله ای مهم و بنیادین تلقی شده است و در بین ادیان توحیدی و عرفان برآمده از آن ادیان، نمونه علوی انسان در قالب انسان کامل، عرضه شده است. مقاله پیش رو با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی ابعاد مختلف این ایده در آرای شیعه و متصوفه پرداخته است. عرفای شیعه و برخی از متصوفه مانند ابن عربی، عقیده داشتند که انسان کامل، خلیفه حق است و مهردار خزانه دنیا و پاسدار عالم وجود است. و چون او از میان برخیزد دنیا به پایان می رسد و آخرت آغاز می شود. انسان کامل همان مهر ابدی است که بر خزانه آخرت زده می شود. از دیدگاه شیعه و قاطبه متصوفه، وجود پیامبر اکرم (ص)، صادر اول یا عقل اول تلقی می شود که دلیل خلقت تمامی عالم و موجودات است. در این مقام، متصوفه با تمسک به حدیث «خلق الله آدم علی صورته» آدم ابوالبشر را نسخه ای مخلوق از صورت عقل اول یعنی حقیقت محمدیه قلمداد می کنند. شیعه نیز ضمن قبول این مدعا، برآن است که تمامی موجودات، تحت امر و اراده این عقل اول قرار دارند. انسان کامل از  نظر شیعه تنها مختص انبیا و ایمه معصومین (ع) است؛ در حالی که نزد متصوفه، پیران و اقطاب صوفیه نیز در دسته انسان کامل جای می گیرد.