بررسی نقش بهبود کارایی تولید گندم (آبی و دیم) بر دستیابی به اهداف برنامه پنج ساله ششم توسعه در ایران

در این پژوهش با استفاده از الگوهای برنامه ریزی ریاضی و اطلاعات منتشر شده وزارت جهاد کشاورزی کارایی های فنی، تخصیصی، هزینه ای، درآمدی و سود زراعت آبی و دیم گندم در 26 استان کشور به منظور شناسایی ظرفیت های ارتقای کارایی و افزایش تولید در راستای تامین اهداف برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور برآورد و مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد، میانگین کارایی فنی 97/0 بوده و امکان بهبود آن با مدیریت مصرف منابع قابل توجه نمی باشد. با این وجود تخصیص نامناسب نهاده ها باعث افت کارایی هزینه ای به 81/0 شده است. استان های آذربایجان شرقی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کردستان، گلستان، قم و البرز از نظر کارایی های فنی، تخصیصی و هزینه ای در مرز کارا قرار داشته و در سطح فناوری موجود در بهترین وضعیت ممکن می باشند. از لحاظ کارایی هزینه ای نیز استان های کهگیلویه و بویراحمد (44/0)، خراسان جنوبی (56/0)، کرمانشاه (64/0) و خراسان شمالی (64/0) نامناسب ترین وضعیت را دارند. بر اساس نتایج تفاوت چندانی میان استان های مورد مطالعه از نظر کارایی درآمدی و کارایی تخصیصی درآمدی وجود نداشته و حداکثر توان تولیدی کشور از طریق بهبود کارایی فنی، 3/336 هزار تن است. این مقدار برابر با 3/7 و 9/0 درصد افزایش در میزان تولید فعلی گندم دیم و آبی می باشد. انتظار می رود، کاهش زراعت دیم گندم در استان اصفهان و خراسان جنوبی و زراعت آبی گندم در استان های آذربایجان غربی، کهگیلویه و بویراحمد و مازندران نقش قابل توجهی در بهبود کارایی درآمدی داشته باشد. طبق نتایج به دست آمده امکان افزایش سود در زراعت گندم کشور تا 3/103 درصد مقدور بوده که بیش تر آن از کاهش هزینه های زراعت گندم دیم (11 درصد) و افزایش درآمد زراعت گندم دیم (8/25 درصد) ایجاد می گردد. کارایی سود در زراعت گندم 5/47 درصد بوده که نشان می دهد، ویژگی کارایی فنی (هدف سیاست گزار) بالا و کارایی سود (هدف بهره بردار) پایین یکی از مشخصه های مهم تولید این محصول در کشور می باشد.