چیستی انسان در اعلامیه حقوق بشر از منظر ملاصدرا

جستار حاضر، حول محور پرسش از چیستی انسان سامان یافته است. تحلیل و توصیف موضوع مذکور از منظر ملاصدرا، ما را به کیفیت خاص بودن انسان یا نحوه سهم داشتن آن از هستی توجه می دهد. این نحوه بودن، همان گونه که نشان می دهد انسان دو سر حلقه وصل هستی است، بیان کننده تعریف او از همین منظر نیز هست. انسان به مثابه دو سر حلقه وصل هستی، مقام ویژه ای در نظام هستی دارد که بر بنیان آن خدامحوری جایی برای انسان مداری نمی گذارد. در نگاه نخست، انسان مرتبه بالفعل یا ثمره کل سیر تدریجی وجودی به سوی کمالات معنوی است که بشر حالت بالقوه آن به حساب می آید. اما در نگاه دوم، انسان فقط بشر است و هیچ مرتبه ای جز این ندارد. این نگاه از حیث جهان بینی، بزرگ ترین چالش بشر امروز به حساب می آید؛ چون تمام مراتب متعالی متصور برای انسان را تحت شعاع علم گرایی دوره جدید به تعویق انداخته و آن را در مرتبه بشر محدود می سازد. قرایت این چنینی از انسان که در حقیقت "بشر بالفعل" و "انسان بالقوه" است، خواسته های انسان را بدون هیچ تعمقی به ژرفای وجودی آن در سطح مطالبات اجتماعی و شیوه های آزادانه زندگی تقلیل می دهد.