ریشه یابی بعد چهارم نزد متکلمان مسلمان (ابواسحاق نظام، ابن راوندی، ابوسهل عباد و محقق طوسی)

بعد چهارم از مسایلی است که مرزهای فلسفه را درنوردیده و امروزه یکی از دغدغه‌های اصلی فیزیکدانهاست. با این‌ حال، پیشینه‌ و تاریخچه دقیق این دیدگاه هنوز در هاله‌یی از ابهام است. در فلسفه غرب، بعد چهارم را با تکلف در آراء برخی از اندیشمندان غربی سده‌های میانه، مانند آنسلم، ریشه‌یابی کرده‌اند؛ ‌با آنکه هیچ‌ عبارت صریحی در اینباره در آثار آنها وجود ندارد. در جامعه فلسفی کشور ما نیز بعد چهارم تا ملاصدرا ریشه‌یابی شده است. هدف این نوشتار آنست که نشان دهد در جهان اسلام پیش از ملاصدرا، در آثار خواجه نصیرالدین طوسی عبارتهای کاملا صریحی در اینباره وجود دارد. پیش از طوسی نیز گرچه عبارت آشکاری در منابع دست اول نیافتیم، ولی در منابع دست دوم به برخی از متکلمان جهان اسلام‌، ازجمله نظام، ابن‌راوندی و عباد، سخنانی نسبت داده شده است که محتوای آن چیزی جز چهاربعدگروی نیست. این مقاله بروش تاریخی، دیدگاه های این اندیشمندان را گردآوری کرده و به تحلیل عقلی آنها خواهد پرداخت.