بررسی وضعیت کتابخانه های عمومی ایران از نظر ارائه خدمات به معلولان

 این پژوهش با هدف کشف وضعیت کتابخانه های عمومی تحت پوشش نهاد کتابخانه های عمومی کشور از نظر ارایه خدمات به معلولان (جسمی-حرکتی، نابینایان و کم بینایان، ناشنوایان و کم شنوایان) انجام گرفت.

پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردی و از نظر روش اجرا، پیمایشی است که  به صورت مقطعی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه کتابخانه های عمومی تحت پوشش نهاد کتابخانه های عمومی تشکیل دادند که به صورت سرشماری مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها و ارایه آمار توصیفی از نرم افزار SPSS 23 استفاده گردید.

یافته های پژوهش نشان داد که از نظر ارایه خدمت به گروه های مختلف معلولان، 50 درصد کتابخانه ها به معلولان جسمی- حرکتی ارایه خدمات می کنند اما تنها 11% کتابخانه ها به ناشنوایان و کم شنوایان و %12 به نابینایان و کم بینایان، خدمات ارایه می دهند.  وضعیت کتابخانه های مورد بررسی، در هفت مقوله سیاست گذاری و بودجه، دسترس پذیری، امکانات و فضا، تبلیغات و توسعه خدمات خدمات،  خدمات و برنامه های جانبی، مجموعه منابع، نیروی انسانی، تجهیزات و فناوری های کمکی، از نظر میانگین پایین تر از حد متوسط بودند. در این میان، مقوله دسترس پذیری ساختمان و فضای فیزیکی کتابخانه ها، با میانگین 49/2 بالاترین و مقوله آموزش کارکنان با میانگین 49/1 در میان کتابخانه های عمومی کشور دارای پایین ترین میانگین بود. در گروه سیاست گذاری و بودجه، بالاترین میانگین به حمایت مدیران و مسیولان از ارایه خدمات به معلولان (78/2) تعلق داشته است. از نظر دسترس پذیری و فضای فیزیکی کتابخانه، 9/84% کتابخانه ها از نور مناسب و 7/7 % کتابخانه ها از سرویس بهداشتی مناسب برای معلولان (توالت فرنگی) برخوردار بودند. مهم ترین فعالیت انجام گرفته در کتابخانه های عمومی در بخش تبلیغ و توسعه خدمات، اطلاع رسانی فعالیت ها و برنامه های کتابخانه به روش های مختلف بوده است (میانگین 69/2). از نظر برنامه های جنبی، بیشترین فعالیت مربوط به ارایه برنامه های کتابخوانی، معرفی کتاب و مسابقات کتابخوانی بوده است (میانگین 38/2). از نظر مجموعه و منابع، بیشترین فعالیت صورت گرفته، فراهم کردن امکان دسترسی به فهرست کتاب ها به صورت اینترنتی با میانگین 99/3 بوده است. کتابخانه ها از نظر وجود کتابداران آموزش دیده، در شرایط مناسبی قرار نداشتند (میانگین 4/1). از نظر تجهیزات، مهم ترین تجهیزات موجود در کتابخانه ها، اسکنر بوده (2/61%) بوده است.

توجه کتابخانه ها به نیازها و انتظارات معلولان در زمینه خدمات و امکانات امری ضروری است. بررسی وضعیت کتابخانه های عمومی در زمینه ارایه خدمات به معلولان تاکنون با این حجم از گستردگی انجام نگرفته است. یافته های این پژوهش، می تواند راهگشای مسیولان، مدیران و کتابداران کتابخانه های عمومی به منظور ارایه خدمات بهتر این گروه از جامعه باشد.