نگاهی به تحولات کارکردی خیابان های حومه ای از دوره ایلخانی تا دوره تیموری با بررسی نمونه موردی خیابان- مزار سلطانی در هرات

حضور خیابان های حومه ای در شهرسازی ایران از دوره ایلخانی تا انتهای دوره تیموری، به دلیل نقش مواصلاتی مهمی که ایفا می کرده اند بسیار پررنگ و تاثیرگذار بوده است. با این حال به دلیل فقر در منابع تاریخی و باستان شناسی نمی توان به الگوی ساختاری این خیابان های حومه ای در شهرهای ایران تا پیش از دوره صفوی دست یافت. در این میان، تنها موارد قابل اتکا برای مطالعه، نوعی از خیابان های حومه ای است که به دلیل داشتن بدنه سازی با مصالح بنایی، در مطالعات باستان شناسی قابل شناسایی بوده است. این گونه از خیابان سازی را که به طور عمده در عهد تیموریان شکل گرفته و شکوفا شده به دلیل استقرار بنای مقابر و سایر ابنیه مذهبی می توان با عنوان خیابان-مزار معرفی کرد. هدف این پژوهش علاوه بر مطالعه سیر تحول خیابان های حومه ای در شهرهای ایران تا پیش از دوره صفوی، مطالعه یکی از نمونه های خیابان-مزارسازی در اواخر عهد تیموری است که با نام خیابان-مزار سلطانی شناخته شده است. سوالی که این پژوهش در پی پاسخ به آن بوده این است که خیابان های حومه ای چه ارتباط ساختاری با شهرها داشته اند و این گونه از خیابان سازی چگونه به ایجاد خیابان-مزارهای عهد تیموری منجر شده است؟ این پژوهش با روش تحلیلی-تاریخی انجام شده و نتایج آن گویای آن است که تحولات در ساخت خیابان های حومه ای که از دوره ایلخانی به دلیل استقرار اقامتگاه های سلطنتی و شهرک های حومه ای آغاز شده، در دوره تیموری به اوج رسیده و به دلیل عبور این معابر از گورستان های حاشیه شهرها، به تولد گونه ای جدید در خیابان سازی این دوره موسوم به خیابان-مزار منجر شده است.