بازتاب حقوق شهروندی در سفرنامه های عهد قاجار

در این مقاله حقوق شهروندی در ایران عصر قاجار را از نگاه سفرنامه‌نویسان اروپایی که در دوره قاجار به ایران سفر کرده-اند، بررسی کرده و ابعاد حقوق شهروندی را در آن‌ها مشخص کرده‌ایم. سفرنامه‌های واقعی که در ادوار تاریخی مختلف بخصوص در دوره قاجار نوشته شده‌اند، حاوی اطلاعات ذی‌قیمتی است که با بررسی و پژوهش در آن‌ها می‌توان به واقعیت-هایی از وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، جغرافیای و طبیعی دست یافت که شاید دست‌یابی به آن‌ها در منابع دیگر مسیر نباشد. روش کار در این تحقیق تحلیلی توصیفی است که به صورت کتابخانه‌ای و مطالعه‌ی کتاب‌ها، مقاله‌ها و منابع مربوط به موضوع صورت گرفته است. از این منظر حقوق شهروندی هم که در ژرف‌ساخت این واقعیت‌ها نهفته است، از میان نوشته‌های سفرنامه قابل دریافت است. حاصل پژوهش نشان می‌دهد که جامعه ایران در آن عهد، از نظر حقوق شهروندی و رعایت موازین آن وضعیت مطلوبی نداشته است و بسیاری از مردم از این حقوق طبیعی که حق آن‌ها بوده است، محروم بوده‌اند. مردم تقریبا از تمامی ابعاد حقوق شهروندی اعم از حقوق طبیعی، سیاسی، اقتصادی و قضایی خویش یا آگاه نبوده و اگر هم اطلاع داشته‌اند، کمتر از آن بهره‌مند شده‌اند. مردم به هیچ‌وجه مشارکت سیاسی نداشته‌اند و حکومت‌های مستبد و خودکامه ودر راس آن پادشاه این اجازه را به آن‌ها نمی‌داد. از لحاظ معیشتی مردم در سختی به سر می‌بردند. وضعیت بهداشتی و خدمات پزشکی تعریفی نداشته است و از لحاظ قضایی هم کسی حق شکایت نداشته و اگر هم کسی شاکی می‌شد، راه به جایی نمی‌برد.