تطور الفاظ با نگرش به تشتت سلایق از شیخ مفید تا شیخ انصاری

الفاظ میداندار نخست استنباط احکام شرعی است. یکه تازی مبحث الفاظ در دانش اصول فقه به عنوان کفه ثقیل برای بهره گیری، استنباط و دستیابی به احکام مکلفین تا یازده قرن محسوس بوده است. پس از آن گرچه ادله عقلی با اقتدار به صحنه آمد اما موجب عزلت مبحث الفاظ نشد. دانشمندان اصولی بخش های آغازین مهم کتب خود را به الفاظ می پرداختند. طرح موجود و موجز الفاظ در امامیه با شیخ مفید شکل می یابد و سیدمرتضی با همان اسلوب استاد خود آن را تفصیل می بخشد. از حیث تقدم ذاتی و زمانی مبحث وضع به گونه ای مدخل لحاظ می شود و به عنوان الفبای ورود به مباحث دیگر مورد التفات است اما در تمامی تالیفات اصولی الزاما به آن پرداخته نشده است. اوامر و نواهی عمدتا پس از وضع الفاظ آمده اند. پیشتازی اوامر و نواهی با التفات به هدف دانش اصول امری طبیعی بوده است مباحث الفاظ تا زمان شیخ انصاری، بیشتر در میان فقیهان، مورد اقبال وعنایت واقع شده و از غنای ویژه ای برخوردار بوده است. شیخ این حد از اقبال را کافی می دانست و به رغم تمکن علمی شایسته، در فراید الاصول به مبحث الفاظ ورود نکرد، و تمام هم خود را حول محور ادله عقلی گماشت، که تا آن زمان بیشتر محل مناقشه بود و بی نظام و سامان در سطور کتاب های این دانش قرار داشت. برخلاف شیوع سابق، پس از شیخ مشهور اصولیان همچون محقق خراسانی، میرزای قمی و نایینی مجددا اقبال ویژه ای به مبحث الفاظ داشته اند.