مواجهه ی دولت و تجدد در دو جامعه اسلامی؛ ایران و مصر

دولت، با وجود گسترش روندهای جهانی شدن در دهه های اخیر، همچنان شاخص مناسبات و تحلیل های سیاسی است. دولت هم پدیده ای قدیمی و هم متاخر است، اما بی تردید موطن جدید آن غرب است. ساختارهای دولتی در این بخش از جهان پاسخی به اقتضایات تاریخی و اجتماعی تجدد و چالش های گذار از فیودالیته به سرمایه داری بود. اما دولت همچون سایر محصولات تجددی، موطن اولیه ی خود را ترک و جهان غیر خود را متاثر ساخت. جهان اسلام، به واسطه ی همسایگی با دنیای غرب، از بدو تجدد تحت نفوذ آن قرار گرفته است. دولت سنتی در جهان اسلام همانند سایر جوامع غیرغربی نخستین کانون مواجهه با تجدد بود، لیکن در جوامع اسلامی، به دلیل سرشت سیاسی اسلام، این رویارویی شکل و ماهیتی متمایز از سایر جوامع به خود گرفته است. در این نوشتار مواجهه ی دولت و تجدد در دو جامعه اسلامی، ایران و مصر، از لحظه وقوع تااکنون مورد مطالعه قرار گرفته است. فرض اساسی این است که دو جامعه اسلامی ایران و مصر امکان و چگالی لازم و احتمالا مشابهی را برای مواجهه(پذیرش کامل، مشروط و یا مقابله) با تجدد را دارد. رویارویی دولت و تجدد در ایران و مصر، در تاریخ خود تااکنون، در سه مقطع دولت ماقبل تجددی، دولت تجددی و دولت مابعد تجددی مطمح نظر است. روش مقاله اسنادی-تاریخی است و  با تبارشناسی تاریخی، روند شکل گیری تجدد و مواجهات در میان دو دولت می پردازد. تاریخ دولت ایران و مصر تا شکل گیری دولت ملی، روند کمابیش نزدیک و شبیه به هم را طی می کند. لیکن دولت اسلامی در ایران به مثابه دولت مابعد تجددی (با وجود سابقه طولانی خواست و اندیشه تشکیل حکومت اسلامی در مصر)، خصیصه دولت در ایران است. دلیل این امر مذهب تشیع و ساختار نهادمند روحانیت آن در ایران است.