آسیب شناسی فقهی سوگندنامه پزشکی ایران

اخذ تعهد از پزشکان در قالب سوگندنامه به سوگندنامه بقراط و دوران یونان باستان برمی گردد. از دیرباز این سوگندنامه ها با تغییراتی در راستای بومی سازی با فرهنگ های مختلف رواج داشته است. در دوره اسلامی نه تنها بومی شده سوگندنامه بقراط، بلکه آثار ارزشمند دیگری نیز در قالب پندنامه و... برای ایجاد حس مسیولیت در پزشکان تدوین گردید. امروزه در ایران اخذ سوگندنامه از پزشکان در قالب مراسم جشن فارغ التحصیلی دانشجویان پزشکی اجرا می شود و به مباحث فقهی آن توجهی نمی گردد. این پژوهش با هدف آسیب شناسی ابعاد فقهی سوگندنامه پزشکان در ایران انجام شده است.

پژوهش حاضر با رویکرد کیفی اکتشافی در سال 2021 در دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام شده است. برای این تحقیق چهار نشست علمی با حضور دوازده نفر از متخصصان حوزه اخلاق پزشکی، فلسفه، حقوق و دین شناسی تشکیل گردید و جمع آوری داده از طریق بحث گروهی متمرکز (Focus Group) انجام یافته است. در مرحله تحلیل داده از روش تحلیل تماتیک شش مرحله ای براون و کالارک (2006) استفاده شده است.

یافته ها نشان داد سوگندنامه مزبور، صرفا اخلاقی بوده و چه بسا اعطای صبغه فقهی و شرعی از قبیل وجوب کفاره در نقض سوگند و...، آثار منفی در پی داشته باشد. از دیگر نتایج اینکه سوگندنامه مزبور به لحاظ حقوقی هیچ حقی برای بیمار نسبت به پزشک ایجاد نمی کند.

این مقاله حاصل طرحی تحقیقاتی است که با حمایت مالی مرکز توسعه پژوهش های بین رشته ای معارف اسلامی و علوم سلامت دانشگاه علوم پزشکی تبریز با ملاحظه تمام استانداردهای اخلاقی و پژوهشی انجام یافته است. تغییر در مفاد و نحوه اجرای مراسم سوگندنامه و اخذ آن در سه مرحله ورود به تحصیل، حین تحصیل و فراغت از تحصیل، از پیشنهادهای مهم پژوهش حاضر است.