بینامتنیت در تصحیح انتقادی نسخ خطی تفاسیر عرفانی سوره یوسف (ع) نمونه موردی: بحر المحبه فی اسرار الموده

کاربست مفهوم بینامتنیت، در فهم و نقد متون عرفانی و حتی تصحیح آن ها ظهوری گسترده دارد. به طور خاص با توجه به ارتباطات عمیق و گسترده میان تفاسیر عرفانی سوره یوسف (ع) در سنت تفسیرنگاری سده‏های متقدم، درک این روابط در خوانش درست و گره‏گشایی از برخی مشکلات این متون و برگزیدن ضبط‏های مرجح، اهمیت و جایگاهی ویژه دارد. این مقاله به روش تحلیل محتوا، با هدف تاکید بر این مسیله جدی در ارایه نسخه‏های موجود از تفاسیر عرفانی سوره یوسف (ع) انجام شده است و می کوشد با ذکر نمونه و مثال نشان دهد چگونه می‏توان با دیدگاه بینامتنی در بستری از پیش‏متن‎ها و پس‏متن‏های قصه یوسف (ع) در ادبیات عرفانی، برای فهم بهتر متن و رفع دشواری‏ ضبط‏های غلط و مغشوش گام برداشت و از این طریق به هدف اصلی تصحیح، یعنی دستیابی به متنی اصیل‏تر نزدیک شد؛ برای نمونه، در تصحیح بحر المحبه فی اسرار الموده، یکی از تفاسیر عرفانی سوره یوسف (ع) به زبان عربی از مولفی نامعلوم است که احتمالا در قرن نهم هجری شکل گرفته است؛ بررسی تطبیقی سایر تفاسیر موجود و درک ارتباط میان آن ها به گشایش برخی گر‏ه‏های متن می انجامد. در پاسخ به این پرسش که به طور خاص توجه به این رویکرد در تصحیح بحرالمحبه چگونه به رفع مشکلات فهم آن کمک می‏کند می‏توان به برگزیدن ضبط های مرجح در نام برخی شخصیت‏های قصه مانند نام خواهر یوسف نبی (دینه)، نام زلیخا (طیموس)، نام رقیب زلیخا (قارعه) تعیین برخی شخصیت‏های اصلی در حکایات تاریخی و عرفانی مانند علیان مجنون/ بهلول، عثمان بن عفان/ عثمان بن مظعون فهم درست برخی احادیث نبوی و اقوال و روایت‏های عرفانی مانند حدیث فراست و همچنین انتخاب دقیق ضبط برخی واژه‏ها و شناخت افتادگی‏ها اشاره کرد.