زبده الفواید، فرهنگی گمنام در تاریخ فرهنگ نویسی فارسی

فرهنگ «زبده الفواید» نوشته نویسنده افغانی تبار قرن دهم به نام «شیرخان سور»، از فرهنگ های ارزشمند اما ناشناخته و گمنام عصر رواج فرهنگ نویسی هند است که علی رغم ارزش فراوان، چندان مورد توجه ادبا و پژوهشگران قرار نگرفته است. در این فرهنگ تک زبانه دایره المعارف گونه، شیرخان سور حدود بیست هزار لغت، ترکیب و اصطلاح را توضیح فارسی به فارسی داده است. جدا از دایره واژگانی بالا و گستره مفصل این اثر، در این فرهنگ ویژگی های بنیادین دیگری همچون: بهره گیری از فرهنگ های شناخته شده و ناشناخته پیشین و هم عصر، توجه به لغات و اصطلاحات شاهکارهای شعر فارسی، ارایه شواهد شعری فراوان فارسی و عربی، توضیح ابیات مشکل متون ادب فارسی و نقل اقوال شارحان در شرح ابیات، ترجمه شواهد عربی، نگاه انتقادی به فرهنگ های فارسی و... دیده می شود که جامعیتی نیک به این فرهنگ بخشیده است. تنوع مدخل های این فرهنگ اگرچه نقطه قوت آن به شمار می آید اما گاه موجب بروز اشتباهاتی در ضمن توضیح مدخل ها نیز شده که رفع این اشتباهات مستلزم نگاهی انتقادی در تصحیح این فرهنگ است. به سبب اهمیت وافر و مغفول مانده این فرهنگ، نگارندگان در حال تصحیح این اثر گرانسنگ اند و تلاش خواهند کرد با نگاهی انتقادی، به زودی تصحیحی شایسته از این اثر گمنام زبان فارسی ارایه کنند. در این پژوهش نیز، به سبب گمنامی زبده الفواید و ناشناخته بودن شیرخان سور، تلاش می شود تا برای نخستین بار با استفاده از اطلاعات موجود در نسخ خطی، به طور مفصل به شرح حال نویسنده، ذکر منابع و مآخذ متعدد زبده الفواید، معرفی نسخه های خطی موجود و توضیح ویژگی های برجسته این کتاب بپردازیم تا با معرفی آن، هم اطلاعات جامعی در اختیار ادب دوستان قرار گیرد و هم این اثر گمنام و مولف ناشناخته اش از غبار نابودی و فراموشی رها شوند.