سرمایه اجتماعی :فراز وفرود آن در پژوهش های دانشگاهی

گستردگی پژوهش های مرتبط با مفهوم سرمایه اجتماعی و ارایه نتایج متفاوت و گاه متناقض در مورد آن، به همراه متنوع بودن حوزه های علمی و نگرش های متفاوت به این مفهوم، تجمیع نتایج و ارایه تحلیل های کمی و کیفی را الزامی می سازد. این نوشتار با هدف ارایه تحلیل کیفی پژوهش های مرتبط با سرمایه اجتماعی انجام شده در فاصله سال های 1392 تا 1397 در ایران تهیه شده است. روش انجام تحقیق، فراتحلیل کیفی بوده و در آن از بین 632 مورد از مقالات علمی، پایان نامه های کارشناسی ارشد و رساله های دکتری در رشته های مختلف علوم انسانی 75 به عنوان نمونه های تحقیق انتخاب شدند و مورد بررسی قرار گرفتند. نتیجه پژوهش نشان داد رابطه سرمایه اجتماعی با هر یک از متغیرهای زمینه ای باید با درنظر گرفتن کنترل یا عدم کنترل سایر متغیرها تحلیل شود. متغیرهای سن، جنسیت، تاهل و اشتغال با سرمایه اجتماعی همبستگی متوسطی دارند و متغیرهای تحصیلات و درآمد به صورت غیرمستقیم با سرمایه اجتماعی همبستگی دارند. سرمایه اجتماعی در سطح خرد با هویت اجتماعی و ملی، مشارکت سیاسی، رضایت از زندگی، نشاط و شادکامی و امید به آینده، احساس امنیت، قانون مداری، احساس رفاه (رفاه ذهنی)، احساس شایستگی، احساس معناداری، احساس موثر بودن افراد همبستگی مستقیم و معنادار دارد؛ و در سطح کلان، با امنیت اجتماعی، توسعه، تسهیم دانش و توانمندسازی افراد و گروه ها و پایین بودن میزان ارتکاب جرایم، انحرافات و آسیب های اجتماعی، آلودگی و تخریب محیط زیست همبستگی مستقیم و معنادار دارد. از سوی دیگر، احساس امنیت اجتماعی، توسعه یافتگی، وضعیت اقتصاد و رفاه جامعه، دینداری و مشارکت دینی، استفاده از مطبوعات، میزان و نوع جرایم و انحرافات و کیفیت ارتباطات اجتماعی از مهم ترین عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی در پژوهش های مورد بررسی در این تحقیق هستند.