گزارش قارچ بیمارگر حشرات Paecilomyces lilacinus از روی سوسک سرشاخه خوار رز Osphranteria coeulescns در ایران

سوسک سرشاخه خوار گلسرخیان به درختان میوه دانه دار و هسته دار به ویژه تیره رزاسه حمله می کند. خسارت اصلی مربوط به لاروهای این آفت است که با تغذیه از قسمت مرکزی شاخه ها و ایجاد کانالهایی در آن، موجب قطع شدن آوندها و مختل شدن جریان شیره نباتی شده و در نتیجه برگها و شاخه ها پلاسیده و بعد خشک می گردد (اسماعیلی، 1375). در بررسی های انجام شده در مورد این حشره در منابع موجود تاکنون از عوامل بیمارگر گزارشی ارائه نشده است. بررسی هایی که طی سال 1383 روی این آفت انجام شد به جداسازی و شناسایی گونه ای قارچ از جنس Paecilomyces منجر گردید. گونه های مختلفی از این جنس به عنوان بیمارگر حشرات ونیز دارای اثر کنترل کنندگی روی برخی از نماتدها به خصوص گونه های جنس Meloidogyne در بعضی از کشورها گزارش گردیده است (Vyas et al.، 1997).
به منظور شناسایی قارچ، در نیمه اول اسفند ماه سال 1383 شاخه های آلوده به آفت به آزمایشگاه منتقل و نسبت به ثبت تعداد لاروهای مرده و زنده به تفکیک ژنوتیپ های گل محمدی اقدام گردید. با کشت نمونه های لاروی آلوده سوسک سرشاخه خوار گلسرخیان ((Osphranteria coerulescens روی محیط کشت PDA، پرگنه های قارچ ظاهر گردید. پس از جداسازی و خالص سازی به روش تک اسپور، نسبت به شناسایی دقیق قارچ اقدام گردید.
روی بدن لاروهای آلوده، میسلیومهای سفید رنگ قارچ با چشم غیر مسلح قابل رویت بودند. پرگنه قارچ روی محیط کشت PDA مخملی به رنگ صورتی مایل به بنفش با حاشیه سفید رنگ می باشد. قطر پرگنه در دمای 24 درجه سانتیگراد در مدت 7 روز 30-35 میلیمتر بوده است. هیفهای قارچ بی رنگ و پراکنده بوده و کمی در محیط کشت فرو رفته اند. کنیدی برها بیرنگ و طویل بوده، طول کنیدی برها 300-400 میکرومتر و عرض آنها 2-3 میکرومتر است. کنیدی برها دارای شاخه های جانبی بوده و فیالیدها در انتهای کنیدی برها تشکیل می شوند (شکل شماره 1). فیالیدها در قاعده متورم و در انتها باریک شده و دارای گردن بلندی هستند. فیالیدها به صورت دوتایی یا خوشه ایدر انتهای کنیدی برها تشکیل می شود. طول فیالیدها 6-10 میکرومتر است. کنیدی ها به صورت زنجیرهای طویل و به اشکال بیضی با دو انتهای تیز یا تا حدودی دوکی شکل و بی رنگ بوده و سطح آنها صاف است (شکل شماره 1). رنگ اسپورها در حالت توده ای روی محیط کشت به رنگ صورتی مایل به بنفش می باشد. اندازه کنیدی ها 2×85/2 میکرومتر و به طور متوسط 2×5/2 میکرومتر است. با توجه به مشخصات ماکروسکوپی و میکروسکوپی قارچ بدست آمده و به خصوص رنگ پرگنه (توده کنیدی) و شکل فیالیدها با گردن بلند که از ویژگی های جنس Paecilomyces است و همچنین بر اساس نوشته Pitt and Hocking (1985) قارچ بدست آمده تحت نامPaecilomyces lilacinus (Thom) Samson (Eurotiales: Trichocomaceae) شناسایی و معرفی گردید. این قارچ برای اولین بار در ایران و جهان از روی لاروهای سوسک شاخک بلند گلسرخیان جداسازی و گزارش می شود.
بر اساس نمونه برداری های انجام شده مرگ و میر طبیعی لاروها بر اثر عامل بیماریزا 73/1 درصد تعیین شد که بیشتر روی ژنوتیپ های 11 و 13 و 19 مشاهده شد. میزان لاروهای آلوده به قارچ در ژنوتیپ هایی که شاخه های آنها به طور عمودی واقع شده بودند نسبت به ژنوتیپ هایی که شاخه های آنها به طور افقی قرار گرفته بودند، بیشتر بود. این نتیجه گیری را می توان با میزان نزولات جوی به خصوص برفهای فراوان باریده شده در زمستان سال 1383 و نفوذ رطوبت در داخل کانالهای لارو در این ژنوتیپ ها مرتبط ساخت که شرایط را برای رشد قارچها فراهم کرده است.
بر اساس منابع موجود دامنه میزبانی قارچ Paecilomyces lilacinus به نسبت وسیع می باشد. در سال 2000 این قارچ همراه با قارچهای Beauveria bassiana و B. brongniartii از روی ساقه خوار قهوه Hypothenemus hampei از کشور اسپانیا گزارش شده است. (Valderrama et al.، 2000) این قارچ برای کنترل نماتد ادویه جات در کشور هند مورد استفاده قرار گرفته است (Anandaraj & Peter، 1996). در برزیل در سال 1994 روی Anastrepha fraterculus (Carneiro & Salles، 1994) و در سال 1997 علیه آفت گلخانه ای Liriomyza bryoniae از این قارچ استفاده شده است (Borisov & Ushchekov، 1997). در سال 1997 روی پروانه Galleria mellonela و در هند برای اولین بار روی Andraca bipunctata دیده شده است (Debnath، 1998). در سال 1999 این قارچ روی شته Cardamom vein که یک شته ناقل ویروس است گزارش شده است (Mathew et al.، 1999).