گردوی ایرانی میزبان جدید دارواش Viscum album در استان زنجان

استان زنجان دارای بیش از 10000 هکتار جنگل طبیعی و مخروبه و 6000 هکتار جنگل مصنوعی می باشد که به طور عمده در شهرستان طارم واقع شده اند. این جنگلها آثار و بقایای جنگلهای شمال است که به علت تاثیر عوامل مختلف طی ادوار گذشته در معرض تخریب و فرسایش قرار گرفته اند. نگهداری از این جنگلها در حال حاضر از نقطه نظر حفاظت آب و خاک و اکوسیستم حائز اهمیت شایانی است. در این منطقه برخی از گونه های جنگلی و باغی به طور طبیعی میزبانهای گیاهان نیمه انگل تیره شیرینک می باشند (تاراسی و موسوی، 1380). بیشتر شیرینکها در مناطق گرم گسترش دارند و در مناطق معتدل گونه دارواش Viscum album انتشار گسترده داشته و در اروپا روی درختان سیب، بید و تبریزی می روید. ولی در ایران به طور اتفاقی به درختان بلوط، ممرز، افرا و همچنین راش و توسکا حمله می کند (قهرمان، 1373). گونه Arceuthobium oxycedri روی گونه ای سرو کوهی به نامJuniperus sabina می روید (قهرمان، 1373، الازمنی و محمدی،1380). در منابع دیگر میزبان این گونه را انواع Juniperus spp. ذکر کرده اند (Chals،1998; Ciesla،1993; Ciesla، 1997; Rechinger، 1976;). وجود نمونه هایی از این گونه در استان زنجان (Arceuthobium oxycedri) با نام فارسی دارواشک توسط نگارنده گزارش گردید (تاراسی و موسوی، 1380).
برای شناسایی انواع گیاهان نیمه انگلی، میزبانها و پراکنش آنها در جنگلهای استان زنجان نمونه ها جمع آوری و در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان مورد بررسی قرار گرفتند. برای شناسایی و بررسی پراکنش گونه ها و میزبانهای آنها از منابع مختلف در دسترس (تاراسی و موسوی، 1380؛ قهرمان، 1373؛ مبین، 1358؛ موسوی، 1376؛ موسوی، 1379؛ Chals،1998; Ciesla،1993; Ciesla، 1997; Rechinger، 1976; Komarov، 1970) استفاده شده است. برای تکمیل مطالعات به بررسی های میدانی و تهیه نمونه و عکس از عرصه های منابع طبیعی استان در سالهای 1379 و 80 اقدام گردیده و آخرین اطلاعات تکمیلی در تابستان سال 1382 جمع آوری شد.
بررسی ها نشان داد که دو گونه شامل دارواشک Arceuthobium oxycedri و دارواش Viscum album در استان زنجان وجود دارد. میزبان دارواشک در استان زنجان ارس Juniperus excelsa می باشد. اما در همه عرصه های جنگلی استان که ارس از عناصر تشکیل دهنده آنها می باشد این انگل دیده نشده است. بلکه انتشار آن محدود به جنگلهای شمالی طارم یعنی در حدفاصل بین شمال رودخانه قزل اوزن و مرز جنوبی استان گیلان در مناطق جیش آباد، چرزه، ویلوار، جمال آباد و باکلور می باشد و در مناطق جنوبی و بخشهای غربی طارم و دیگر مناطق استان که ارس وجود دارد این انگل مشاهده نمی شود. نتیجه مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی روشن ساخت که گونه دارواش V. album در استان روی گونه های مختلف پراکنش دارد اطلاعات جمع آوری شده نشان می دهد که این گونه در شهرستان طارم پراکنش وسیعی داشته و همانند دارواشک محدود به یک ناحیه خاص طارم نیست و تقریبا در سراسر مناطقی که میزبانها می رویند دیده می شود. اما در همه نقاط پراکنش روی تمامی میزبانها دیده نمی شود. بررسی های میدانی نشان می دهد که این گونه علاوه بر میزبانهای گوناگونی که در قبل در منابع مختلف ذکرشده است (قهرمان، 1373؛.مبین، 1358؛ Rechinger، 1976؛ Komarov، 1970)، دراین منطقه روی گونه گردوی زراعیJuglans regia L. به صورت گسترده ای رشد می کند و یکی از مهمترین عوامل تضعیف این درختان در منطقه می باشند (شکل شماره 1). نتیجه بررسی ها نشان می دهدکه این نیمه انگل آسیب نسبتا شدیدی بر درختان میزبان در عرصه های منابع طبیعی و به خصوص باغهای گردوی مناطق پراکنش وارد کرده و منجر به تهدید حیات تعدادی از میزبانهای خود شده و با توجه به دیر زیستی درختان گردو، از این طریق خسارت زیادی را به باغداران وارد کرده است. همچنین نتایج مطالعات صحرایی روشن ساخت که بیشترین تراکم این گیاه انگل در بعضی مناطق روی انواع زالزالکها و گردو می باشد که اداره کل منابع طبیعی استان زنجان چندسال به مبارزه مکانیکی با آن روی زالزالکها اقدام کرده است.برای کنترل دارواش چندین سال به صورت مکانیکی به ویژه روی زالزالکها اقدام به قطع آنها شده است که به دلیل پراکنده بودن این درختان تا حدودی نیز مؤثر بوده و باعث کنترل نسبی انگل در آن مناطق شده است. اما در مورد اثر این انگل روی درختان گردو به دلیل ناشناخته بودن و عدم گزارش قبلی و جدید بودن آن تاکنون اقدامی صورت نگرفته است. از سوی دیگر باغداران نیز به دلیل عدم آشنایی با این انگل و نحوه مبارزه باآن هیچ اقدامی نمی کنند بنابراین برای رفع این معضل و شناسایی نحوه مبارزه با دارواش در روی گردو با توجه به ارتفاع زیاد و تاج وسیع این درختان به انجام مطالعات گسترده تر و طراحی و انجام انواع روش های مبارزه برای معرفی بهترین آنها نیاز می باشد.