روش پژوهش علمی

روش پژوهش علمی نوشته شده توسط Administrator 24 مهر 1387،ساعت 15:51:11 Scientific Research Methodمحمدتقی دلخموشدانشگاه آزاد اسلامیواحد تهران «کتاب حاضر به عنوان منبعی برای آشنایی با زمان و تفکر علمی، محدود به چیزی است که به عنوان روش علمی پذیرفته شده و بر این باور نوشته شده است که اصولا درک فعالیت پژوهش علمی که همان مطالعه عینی و کنترل شده روابط بین پدیده هاست بی معنا خواهد بود. مقصود اصلی کتاب، تشویق و ترغیب دانشجویان به تفکر منطقی، اصولی، ساختاری، و نشان دادن کیفیت هیجان برانگیز پژوهش علمی به طور کلی و بنابراین تاکید آن متوجه درک اصول مسائل پژوهش علمی است.»این پیشگفتار برگرفته از کتاب «شناخت روش علمی در علوم رفتاری» از حیدرعلی هومن، استاد برجسته قلمرو روش تحقیق است که به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، در 524 صفحه در سال 1386 انتشار یافته است. کتاب حاضر ویرایش جدیدی از کتابی است که پیش از این با عنوان مشابه منتشر شده بود. در بازنگری جدید افزون بر بارورتر کردن فصلها، هفت فصل به کتاب اضافه شده است که سه فصل تقطیع فصلهای قبلی اند و چهار فصل از فصلهای جدید کتاب هستند (فصلهای سوم، چهارم، دهم و چهاردهم ویرایش جدید). ذکر این نکته قابل تامل ضروری است که کتاب در ویرایش قبلی، در سال 1374 به عنوان کتاب سال انتخاب شده بود.
مروری بر اثرکتاب شامل پیشگفتار مؤلف، بیست فصل، کتابنامه و واژه نامه انگلیسی به فارسی است. در پیشگفتار، مؤلف پس از بیان هدف اصلی اثر، و بر شمردن ویژگی های خاص ویرایش جدید، بر اهمیت مفاهیم آماری در یادگیری مطالب تاکید کرده است.
در فصلهای اول و دوم، پس از اشاره به راه های کسب دانش و جایگاه علم در بین روش های دستیابی به دانش، هدفهای علم، یعنی؛ توصیف، تبیین، پیش بینی و کنترل مورد بحث قرار گرفته است.
در فصلهای سوم و چهارم، مفاهیم بنیادی مانند انگاره، الگو و مدل متمایز شده اند و ارتباط این مفاهیم با تئوری تحلیل شده است.
فصلهای پنجم و ششم، به ماهیت پژوهش علمی و مراحل روش علمی اختصاص یافته اند. ویژگی های فرایند پژوهش، نقش روش شناسی در پژوهشهای علمی و ملاحظه های اخلاقی در پژوهش از مباحث فصل پنجم و تنظیم مسئله، تدوین فرضیه، تدوین طرح پژوهش و تدوین تئوری از جمله مراحل مختلف روش علمی است که در فصل ششم به بحث کشیده شده است.
توضیحات مبسوط در باب چگونگی انتخاب و ویژگی های مسئله پژوهش در فصل هفتم و چگونگی تشکیل و ویژگی های فرضیه ها در فصل هشتم ارائه شده اند.
در فصل نهم پس از ارائه پایه های مفهومی پژوهش، یعنی؛ سازه ها و متغیرها، به تعاریف نهادی و علمی در پژوهش علمی پرداخته شده است.
ادبیات و پیشینه پژوهش، اهمیت، شیوه تدوین و به کارگیری آن در ارتباط با بیان مسئله و تدوین فرضیه ها، موضوع فصل دهم است.
فصل یازدهم به طبقه بندی، نام گذاری و تشخیص متغیرها و فصل دوازدهم به بحث واریانس و نقش آن در پژوهش علمی اختصاص یافته اند.
نمونه برداری، موضوع فصلهای سیزدهم و چهاردهم است. در فصل سیزدهم، اهمیت اصطلاحها و مفاهیم نمونه برداری، همچنین روش های مختلف نمونه برداری، ارائه شده و به نمونه برداری در پژوهشهای کیفی و انواع این طیف از نمونه برداری پرداخته شده است. فصل چهاردهم به برآورد حجم نمونه اختصاص یافته است. از جمله مباحثی که در این فصل آمده است می توان به عوامل مؤثر در حجم نمونه، روش های برآورد حجم نمونه و حجم گروه نمونه در پژوهشهای کیفی اشاره کرد.
تحلیل و تفسیر داده های پژوهش بحث فصل پانزدهم است. کاربرد فنون آماری، توصیف و استنباط، سطوح مختلف اندازه گیری، اصول تحلیل و تفسیر داده ها، راهبرد آزمون تئوری ها، قواعد دسته بندی داده ها، انواع تحلیلهای آماری، تعبیر و تفسیر داده های پژوهش،... و تعبیر و تفسیر داده ها، در این فصل به بحث کشیده شده است. فصل پانزدهم به همراه فصل نوزدهم مفصل ترین فصلهای کتاب هستند.
روایی طرحهای پژوهشی موضوع فصل شانزدهم است که از خلال طرح مسائلی مانند، اعتبار و روایی اندازه ها، روایی درونی و بیرونی پژوهش، شناسایی متغیرهای نامربوط و عوامل تهدید کننده روایی درونی و بیرونی طرح پژوهش دنبال شده است.
فصل هفدهم به فنون دستکاری و کنترل متغیرها اختصاص یافته است. مباحث از انواع مطالعات پژوهشی آغاز و با معادل کردن گروه های کنترل و آزمایشی به انجام می رسند.
عنوان فصل هجدهم، «طرح پژوهش: معنا، هدف و اصول آن» است که در آن به هدفهای طرح پژوهشی، طرح پژوهش به عنوان کنترل واریانس، پایه های استنباطهای علی و مؤلفه های طرح پژوهشی پرداخته شده است.
در دو فصل پایانی (نوزدهم و بیستم) طرحهای پژوهشی بررسی شده اند. فصل نوزدهم به طرحهای آزمایشی (پیش آزمایشی و آزمایشی) و فصل بیستم به طرحهای همبستگی و شبه آزمایشی اختصاص یافته اند.
برجستگی اثربه رغم تمرکز کتاب بر مطالب مفهومی و موارد فنی، جذابیت کتاب برای علاقه مندان به پژوهش علمی حفظ شده است. افزوده شدن فصلهای جدید در ویرایش جدید جامعیت کتاب را به همراه داشته است. سازماندهی فصول کتاب منطقی و به گستره موضوعها انسجام بخشیده است.
کاستی های اثرفقدان واژه نامه فارسی انگلیسی، نمایه اسامی افراد و نمایه موضوعی از کاستی های اثر است. برخی از معادلهای فارسی برای اصطلاحهای تخصصی پیشنهاد می شود: تک بررسی به جای مطالعه موردی برای case study، بازخورد به جای طرز فکر برای attitude، حس مشترک به جای شعور عادی، common sense، مفهوم سازی به جای مفهومی ساختن conceptualization، عینی به جای ملموس concrete، شناخت شناسی به جای دانش شناسی برای epistemology، نمویافتگی به جای رشد برای maturation، پدیدارشناسی به جای پدیده شناسی برای phenomenology، جهت نایافته به جای بدون جهت برای non-directional، فاعلیت به جای ذهنیت برای subjectivity، واکنش پذیری به جای واکنشی بودن reactivity، واقع نگری به جای واقع گرایی realism، مثلث سازی به جای اجماع سه سویه triangulation.
سخن آخرمحتوای کتاب «شناخت روش علمی در علوم رفتاری» شامل همه مطالب درسی معادل 3 واحد درس روش تحقیق دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد است. همچنین مطالب به گونه ای تهیه شده است که بتواند در پژوهشها به ویژه در امر تهیه پایان نامه تحصیلی دانشجویان فوق لیسانس و بالاتر نیز مفید افتد.