زبان آیات الهیاتی قرآن از منظر روزبهان بقلی و ابن عربی

تحقیق در متون دینی از دغدغه های دیرین دین پژوهان است. دین پژوهان مسلمان، قرآن را کانون اصلی این مبحث قرار داده اند. پژوهش در زبان آیات الهیاتی قرآن (=آیات ناظر به اوصاف و افعال خدا) مهم ترین جایگاه را داراست؛ چراکه نزد دین پژوهان مسلمان، خدا و اوصافش سرآمد هر موضوعی است. در میان دین پژوهان مسلمان، دین پژوهان عارف نیز شیفتگی خود را به این مبحث نشان داده اند. در میان عارفان، روزبهان بقلی شیرازی (522 606 . ق) و ابن عربی (560 638 . ق) با صراحتی بیشتر و از دو منظر مختلف به موضوع نگریسته اند. روزبهان از رهگذر مقوله «شطح»، «زبان شطح» را برگزیده و ابن عربی با رد شطح و از رهگذر مولفه های «جامعیت تشبیه و تنزیه» و «اتحاد ظاهر و مظهر»، به «زبان ظاهر» باور یافته است. هدف مقاله حاضر، مقایسه آرای زبانی این دو اندیشمند مسلمان و پاسخ به این پرسش است که آیا زبان آیات الهیاتی، زبان ظاهراست یا زبان شطح؟ برخی یافته های مهم این پژوهش حاضر عبارت است از: 1 نگاه باطنی روزبهان به حقیقت؛ 2 تحول در معنای شطح توسط روزبهان؛ 3 نگرش جامع ابن عربی به حقیقت؛ 4 نزدیکی هستی شناسی ابن عربی به ذهن و قابلیت آن برای عرضه یک جهان بینی نظام مند؛ 5 دوری هستی شناسی روزبهان از ذهن و پذیرانبودن آن برای ارائه یک جهان بینی منسجم.