خان و خان واره در حماسه های ملی پس از شاهنامه

گذر از خان و خان‌واره، یکی از بن‌مایه‌های بنیادین در شاهنامه فردوسی و حماسه‌های ملی پس از آن است. واکاوی حماسه‌های ملی پس از شاهنامه نشان می‌دهد که گذر از خان به بیشتر این منظومه‌ها راه یافته و تقریبا به یکی از مهم‌ترین بن‌مایه‌های آنها تبدیل شده است؛ از همین‌رو، ضروری است پژوهشی درباره این موضوع، صورت گیرد تا چگونگی این خان‌ها و علت‌های حضورشان در حماسه‌های ملی پس از شاهنامه روشن گردد. در پژوهش حاضر، شکل و محتوای خان‌ها را در حماسه‌هایی مانند شاهنامه فردوسی، فرامرزنامه، جهانگیرنامه، شهریارنامه، بهمن‌نامه، کوش‌نامه و... بررسی می‌کنیم و پس از مقایسه آنها با یکدیگر در حد امکان، بن‌مایه‌های اساطیری و زمینه‌های اجتماعی آنها را واکاوی می‌نماییم. در این جستار، روش پژوهش از نوع پژوهش‌های کیفی می‌باشد و محتوای خان‌های مطرح شده در آثار حماسی پس از شاهنامه، با استفاده از روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل گشته است. یافته‌های مقاله، نشان می‌دهد که هرچند بیشتر خان‌ها به گونه‌ای پیرو شاهنامه‌اند، در بسیاری از آنها نوآوری‌هایی وجود دارد و در بیشترشان پهلوانی ایرانی که اغلب از خاندان رستم است، برای حل مشکلی که کشوری همسایه و متحد با ایران با آن روبه‌رو شده، بدان سرزمین می‌رود و با موفقیت به وطن بازمی‌گردد؛ هم‌چنین می‌توان از رهگذر این خان‌ها ویژگی‌ها و اوضاع اجتماعی و فرهنگی جامعه راویان، باورها و احساسات آنها درباره مسایل گوناگون را دریافت.