حکومت شخصی وکودتای نظامی در ایران معاصر؛ بررسی مقایسه ای کودتاهای 1299، 1332 و 1359 ه.ش

حکومت شخصی و نوع افراطی آن «سلطانیسم» به تعبیر ماکس وبر گونه ای از سلطه یا اقتدار سنتی است و بنابر دیدگاه نظریه پردازان سیاست و حکومت تطبیقی در سده بیستم با ویژگی هایی همچون شخصی شدن قدرت سیاسی، ضعف شدید نهادهای سیاسی و مدنی، فساد سیاسی، و... مشخص می شود. در ایران نخستین حکومت شخصی مدرن در قالب دولت مطلقه رضاشاهی با وقوع کودتای نظامی سوم اسفند 1299شمسی شکل گرفت و پس از آن با تکیه بر ارتش مدرن به عنوان سنگ پایه و مهمترین ستون قدرت سلسله جدید تلاش کرد مسیر خود را به سوی خودکامگی هموار نماید. این ارتش با انجام کودتاهای 1332 و 1359 (کودتای نوژه) سعی کرد اساسی ترین رسالت خود یعنی حفظ و حراست از خاندان پهلوی را به نحو احسن انجام دهد. با این حال، این نهاد کلیدی در نظام سلطنتی پهلوی ها در نهایت نتوانست حکومت شخصی محمدرضا شاه را از فروپاشی برهاند. پاسخ به این مساله و پرسش هایی از این دست هدف اصلی نوشتار حاضر را تشکیل می دهد. بدین منظور تلاش خواهد شد با بهره گیری از الگوی نظری صاحبنظرانی چون؛ جانوویتز (مدل پادگانی)، هانتینگتون (ایدئولوژی) و به ویژه اس.ای فاینر به بررسی مقایسه ای سه کودتای 1299، 1332، 1359 در بعد رهبری، ایدئولوژی، سطوح مداخله نظامیان در سیاست ایران معاصر و همچنین نقش قدرت های خارجی در اجرا و تحکیم این روند پرداخته شود.