واکاوی نقش روشنفکران ایرانی در تکوین ناسیونالیسم و شبه مدرنیسم

در پژوهش حاضر سعی شده که با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی، نقش روشنفکران در تکوین ناسیونالیسم و فرماسیون شبه مدرن در ایران مورد واکاوی و تحلیل قرار داده شود. در این بررسی، از مفهوم «ناسیونالیسم بی جا ساز»،که در آراء روشنفکران نسل اول ظهور یافت، و در سالهای اخیر توسط ضیاء ابراهیمی فرمول بندی گردیده، بعنوان چارچوب نظری بحث استفاده شده است. در قالب این مفهوم، بیجاسازی را نه آن طور که در مطالعات جغرافیایی مطرح میشود، بلکه به عنوان عملی که در ذهن انجام می پذیرد، در نظر می گیریم؛ عملی که ملت ایران را از واقعیت تجربی اش در مقام جامعه ای با اکثریت مسلمان در «شرق»(شرق به عنوان یک ساحت فکری در بستر تاریخ)، جاکن میکند وآن را دچار نوعی تزلزل هویتی شبه مدرن میسازد. یافته های پژوهش نشان می دهند که به طور کلی، جریان روشنفکری در ایران، اولا زاییده تجربه تاریخی و فلسفی خاصی که در غرب منجر به پیدایش کاست روشنفکری گردید، نبود و اساسا آن تجربه نیز در ایران غیر قابل تحقق می نمود؛ و ثانیا به دلیل نگرش سطحی و تقلیدی به فلسفه و تمدن غرب و عدم آشنایی دقیق با لوازم تحقق این ابژه، ناقص متولد شد و هیچگاه نتوانست پا را از تقلیدات ظاهری فراتر گذارد. این روشنفکران همواره دین اسلام و هویت اسلامی و فرهنگ بومی را عامل عقب ماندگی ایران دانسته و با پرداختن به ایران پیشااسلامی در صدد زدودن اسلام و بازگشت به شکوه ایران باستان بوده اند. اما علیرغم همه شعارهای میهنپرستانهای که سر میدهند، کارنامه قابل دفاعی در قبال «ایران» نداشته و عاملان موثر وابستگی و شکست و قرار گرفتن ایران در چرخ دنده های استعمار و امپریالیسم بوده اند.