دکتر علی عزیزی
-
عطار بی تردید از استثنایات عرفان ایرانی و اسلامی است. آفرینش آثار ارزشمندی چون منطق الطیر، الهی نامه و مصیبت نامه، خود به تنهایی شاهدی کافی برای بزرگی و عظمت اندیشه و سترگی جایگاه او در عرفان و تصوف است. با این وجود درخشش عطار در حوزه ی عرفان و تصوف موجب مغفول ماندن بسیاری از ابعاد اندیشگانی او شده است؛ که یکی از آنها تاملات سیاسی و اجتماعی اوست. در این مقاله، با روش تحلیلی-توصیفی برآنیم تا با بررسی و تحلیل نمونه هایی از شعر عطار در ارتباط با مکتب عرفانی که به آن تعلق داشته و در بستر سیاسی اجتماعی قرن ششم به شرح اندیشه های اجتماعی و سیاسی او بپردازیم. بنابراین، ابتدا آثار او را از منظر اجتماعی ارزیابی می کنیم و موضع او در مواجهه با جامعه را مورد بررسی قرار می دهیم و سپس به ظرفیت سنجی سیاسی آثار او در قالب دو بحث بنیان های اندیشه ی سیاسی و گونه شناسی انتقادهای سیاسی او می پردازیم. تردیدی نیست که به واسطه ی اهمیت نقش و جایگاه تصوف در تمدن ایرانی و اسلامی، پژوهش هایی از این دست، ضمن آنکه می توانند جوانبی از این متون را آشکار کنند که تا پیش از این پشت حجاب زیباشناختی و معرفتی پنهان بودند، به شناخت سیر تحول اندیشه های سیاسی و اجتماعی کمک شایانی می کنند
کلید واژگان: عطار، تصوف خراسانی، جامعه، سیاست، نقدPajooheshname Erfan, Volume:14 Issue: 28, 2023, PP 185 -213There is no dubt that Attar is an exception in Iranian and Islamic mysticism. Creation of his valuable work “manteqotteir”, “Elahi-nameh” and “Mosibat-nameh” is sufficient evidence for Attar’s greatness of thought as well as his highness of status in mysticism and Su ism. Meanwhile, his brilliance in one field, i. e. mysticism and Sufism, has induced a lack of attention to his thoughts in other areas one of which is his political and social thoughts. This paper aims to explain Attar’s social and political thoughts through analyzing some of his poems. The present study, unlike some researchers who believe that Sufi thinking has led to stagnation of thoughts in Iran, shows that not only Sufism has not induced degeneration in Iranian society, but also Sufi works, including those of Attar, have been the political language of their era and evoke dynamism, rather than stagnation. In fact, after idealistic thoughts of Early Ages dwindled, political and social criticisms substituted them, and, Sufi works were a great reflection of such critical thoughts in the era, Attar’s works being a great instance of them.
Keywords: Attar, Khorasan Sufism, society, politics, criticism -
یکی از ویژگی های تصوف خراسانی که آن را از گونه های دیگر تصوف متمایز می کند، پیوندی است که با زندگی اجتماعی و مسایل پیرامون آن دارد. ازجمله موضوعات قابل تامل و بررسی در تصوف خراسانی مسیله سیاست است. تصوف خراسانی با وجود پذیرش نظریه سیاسی حاکم که به واقع همان نظام خلافت سنی بود، چندان از شیوه عملی سیاست‌ورزان رضایت نداشتند. بدین‌منظور ازطرفی در جهت نفی و اصلاح سیستم موجود کوشیدند، و ازطرف‌دیگر، به پی‌ریزی ارزش‌های جایگزین دست یازیدند. عمده فعالیت سیاسی صوفیان در سه قالب فعل(عمل)؛ اندیشه؛ و زبان، قابل بررسی هستند و عنوان « زبان سیاسی» عنوانی جامع برای آنها است. طبق بررسی‌های صورت گرفته بیشترین هنجارگریزی و رفتارهای سیاسی صوفیه در حوزه اندیشه و سپس رفتارهای عملی صورت گرفته است. واضح است که بررسی و تحلیل متون صوفیه از منظر جامعه‌شناسی و نظریه‌های سیاسی میتواند جوانبی از این متون را آشکار کند که پیش از این در پرده‌های قدسی خود را پنهان ساخته بودند.
کلید واژگان: تصوف خراسانی، سیاست، زبان، سده های میانه -
زمینه و هدف
سلوک را میتوان مهمترین رکن تصوف و عرفان و وجه تمایز آن از دیگر نظامهای دینی و معرفتی دانست. وجود طرحهای متنوع و اختلاف در کیفیت سلوک در سنتهای گوناگون عرفانی، علاوه بر وجود نظامهای تربیتی، متاثر از نگاه هستی شناسی حاکم بر آن مشرب عرفانی است. ازاینرو جایگاه خدا و انسان و کیفیت رابطه این دو در هر نظام معرفتی و هستی شناسی، سلوک خاص خود را الزام و تبیین میکند. هدف این پژوهش عبارتست از تحلیل و بررسی مبانی سلوک در کتاب مقالات در پیوند با نگاه هستی شناسی شمس که در این پژوهش از این مبانی با عنوان «بایدها و نبایدها» تعبیر شده است.
روش مطالعهاین پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعه مورد مطالعه، مقالات شمس تبریزی، به تصحیح محمد علی موحد است که توسط انتشارات خوارزمی منتشر شده است.
یافته هاشمس تبریزی از صوفیان تاثیرگذار سده های میانه، بعنوان عارفی مبتکر و خلاق در باب موضوعات انسان شناسی، خداشناسی و هستی‌شناسی، در بسیاری از موارد و من جمله سیر و سلوک دارای اندیشه های نو و بدیعی است که با توجه به تاخر زمانی در شناخت وی و اندیشه هایش، ضرورت توجه بیشتری را میطلبد. بررسیها نشان داد از دیدگاه شمس، انسان از جایگاه حقیقیش، به عنوان خلیفه‌الله دور افتاده با انجام اعمال و پرهیز از مواردی در قالب سلوک میتواند این جایگاه را بازیابد.
نتیجه گیرینتیجه این پژوهش گویای این است که بایدها و نبایدهای سلوک در مقالات شمس، پیوندی آشکار با نگاه هستی شناسی وی دارد، و مجموعه آنها در قالب دو گزاره قابل تقسیم بندی هستند: 1- آنچه که بیرون و در زندگی مادی سالک باید بدان توجه کند (سلوک انسان در جامعه) 2- آنچه که در دل و اندیشه سالک باید اتفاق افتد (سلوک درونی). در مورد اول، آنچه بیشترین اهمیت را دارد، احساس نیاز درونی و رابطه مبتنی بر عشق و شناخت حجاب است و درمورد الزامات بیرونی که سالک باید بدان توجه کند، انتخاب پیر بیشترین اهمیت را دارد.
کلید واژگان: شمس تبریزی، مقالات، خدا، سلوک، هستی شناسیJournal of the stylistic of Persian poem and prose (Bahar Adab), Volume:14 Issue: 66, 2021, PP 205 -220BACKGROUND AND OBJECTIVESSpiritual journey can be considered as the most important pillar of Sufism and mysticism and as the feature distinguishing it from other religious systems. So, a great part of Sofieh teachings has been centered on defining and explicating this spiritual journey. Existence of different steps in the evolutional journey not only superficialy indicates the existence of rituals, attitudes and educational systems, but also is in depth an influence of Sufis’ ontological view (as the one who plans the journey for his followers). Therefore, the place of God and Man in the hierarchy of the being and the relationship between these two plays a crucial role in howabouts of the journey.
METHODOLOGYThis research was conducted in a descriptive-analytical manner using library resources.
FINDINGSShams Tabrizi is one of the influential Sufis of the middle Ages. He is also regarded as an innovative and creative mystic in areas of anthropology, theology and ontology. In many regards, for example in terms of spiritual journey he has new and innovative ideas that deserve more attention. He believes that man has fallen apart from his true place, which is Khaliftulah. Therefore, he can regain his position through doing some actions and avoiding some other actions.
CONCLUSIONShams’ teachings regarding spiritual journey can be divided into two categories: 1) What the seeker should pay attention to on the outside and in the material life (human journey in society) & 2) what should happen in the heart and mind of the seeker (inner journey). In the first case, what is most important is the feeling of an inner need and a relationship based on love and knowledge of hijab, and te external requirement which must be observed by the seeker is choosing a guru.
Keywords: Shams Tabrizi, Maghalat, God, Journey, Ontology -
از جمله مفاهیم بازتاب یافته در ادبیات به خصوص شعر پدیده «نارسیسیزم» یا همان خودشیفتگی است که علی رغم انعکاس این زاده احساسات مشترک انسانی در آثار و اشعار اکثر قریب به اتفاق شاعران، شاهد بازتاب چنین پدیده روان شناسانه ای به صورتی گسترده تر و قابل تامل تر در اشعار برخی از شعرا از جمله خاقانی و بشار بن برد هستیم که خودستایی را به گونه ای گسترده، هنرمندانه و هدفمند در اشعار خویش جای داده اند و شخصیت حقیقی و هنری خود را ستوده اند. در این پژوهش چیستی و چرایی خودستایی در اشعار این دو شاعر نامی ادب عربی و فارسی و وجوه اشتراک و افتراق مشرب فکری آنان بررسی و تحلیل شده، و از این رهگذر، ارزش های حاکم بر فرهنگ ایرانی و عربی که در ظهور و بروز این گونه اشعار موثر بوده مورد توجه قرار گرفته است.
کلید واژگان: خودشیفتگی، خودستایی، شعر، خاقانی، بشارOne of the reflected concepts in literature – especially in poetry – is the narcissism phenomenon; in spite of this common emotion among human being and in different poetries, it can be seen in some deep widely such as Khaqani and Bashar ibn Burd’s. They placed this phenomenon in their poetry so artistic and aimed and have worshiped their own artistic characters. The present article studies the differences and similarities of narcissism what and why and the dominant values on Arab and Iranian culture were also studied.Keywords: narcissism, poetry, Khaqani, Bashar -
یکی از حوزه های نسبتا گسترده پژوهش در ادبیات تطبیقی معاصر، حوزه مضامین و موضوعات است. موضوع، یک ماده تاریخی و فرهنگی و از عناصر تشکیل دهنده متن است، از این رو قابلیت تحلیل و بررسی را دارد. برخی از موضوعات و مضامین، فراملی و جهان شمولند؛ مانند زندگی و مرگ، خیر و شر، دادگری و ستمگری، عشق و نفرت، جوانمردی و سخاوت و.... مطالعه تطبیقی در حوزه مزبور می تواند به تبیین فصلی هرچند کوتاه، از تاریخ افکار و عقاید و فرهنگ دو یا چند ملت در طول تاریخ بینجامد و خاستگاه برخی از آن ها را نیز مشخص کند. از جمله موضوعات فراملی و مورد اختلاف در فرهنگ اسلامی و سایر ادیان الهی، موضوع زهد است که مکاتب فکری و عقیدتی مختلف، تعاریف متفاوت و گاه متناقضی از آن ارائه داده اند. مفهوم زهد وارد حوزه ادبیات نیز شده و بر همین اساس، برخی از شعرا زهد سرا نامیده شده اند که از جمله آنان سنایی غزنوی و ابو اسحاق البیری دو شاعر نامی در ادب فارسی و عربی هستند. در پژوهش حاضر برآنیم که در چشم اندازی تطبیقی، انگیزه های این دو شاعر در روی آوردن به شعر زهد و نحوه نگرش آن ها به دنیا و دلبستگی های آن را مورد بررسی قرار دهیم تا به تعریف و کارکرد زهد در حوزه ادبیات دست یابیم و نشان دهیم که با وجود مانندگی های بسیار در رویکرد این دو شاعر به مفهوم زهد، تفاوت های قابل ملاحظه ای هم بین آن دو وجود دارد.
کلید واژگان: سنایی، البیری، زهد، شعر، مضامینThe study of purports and themes-with many objection in west-is one of wide researches in the current comparisonal researches. Subjects are historical and cultural substances and important elements of the text، thus we can analyze it. Some of subjects and purports are ultranational and universal; study of these subject، can explain the history of thoughts and ideas of two or more nations at period of times and tell us where they come from. One of the universal subjects that is very important in Islamic culture and many of people argue about it، is that asceticism has different meanings، and literal and conceptual schools take different meanings from them. The meaning of asceticism has extered to literature too. Thus some of Poets are called ascetic. Sanaei Qaznavi and Abu Eshagh Elbiri are two representatives of asceticism Persian and Arabic literature. This research wants to present their point of views about asceticism and world to take the meaning of asceticism and its function، and to show that، although there are some similarities in these two rationalists، there are some differences between their thoughts.Keywords: Sanaei, Elbiri, Asceticism, Poem -
ابوالعلاء معری شاعر و حکیم سده چهارم و پنجم هجری از نامدارترین شاعران ادب عربی است که از حیث پرداختن به مسایل اجتماعی و بازگویی واقعیتهای روزگار خود، نقد بی پروای طبقات مختلف جامعه؛ از جمله صاحبان قدرت و بیان رابطه متقابل حاکم و رعیت یکی از سرآمدان ادبیات تعلیمی(didactic) در زبان عربی به شمار می رود. سعدی شیرازی نیز به اعتبار بوستان و گلستان و نصیحت الملوک از نام آورترین پدید آورندگان ادبیات تعلیمی در زبان فارسی است که از هیچ فرصتی برای نقد اخلاق عامه و بیان کژی های صاحبان قدرت دریغ نکرده است. پژوهش حاضر بر آن است که در چشم-اندازی تطبیقی و با نگاهی جامعه شناختی به بررسی رویکردهای سیاسی این دو شاعر سترگ و نگرش آنها به مقوله حکومت و حاکمان و وظایف متقابل حاکم و رعیت بپردازد و اندیشه های سیاسی آنها را در سه زمینه پند و اندرز حاکمان، انتقاد از حاکمان و پند و اندرز مردم بررسی و تحلیل کند. از نتایج این پژوهش بر می آید که هر دو شاعر نگاهی اصلاح طلبانه به رفتار و منش صاحبان قدرت و مردم دارند و گاه با پند و اندرز و گاه با نقد و نکوهش در پی اصلاح زمامداران و آشنا نمودن آنان با مبانی انسانی، اصول دینی و اخلاقی هستند با این تفاوت که لحن انتقادهای سعدی از حاکمان نرم، ملایم و نصیحت آمیز است؛ در حالی که لحن انتقادهای معری بر خلاف سعدی تند و بی پروا و گاه تهاجمی است.
کلید واژگان: ادبیات و سیاست، ادبیات تطبیقی، سعدی شیرازی، ابوالعلاء معریAbu Al-ala the poet and sage of 4th and 5th Hijri is one of the most famous Arabic poets who is considered as one of the greatest men in didactic literature; he deals with social problems and reflects the realities of his day and criticizes different classes of society. Sadi with his book of poem Bustan, Gulistan, a prose work, and Nasihat Al-moluk, a prose thesis, is one of the most famous pioneers in Persian didactic literature. He has seized every opportunity to criticize the public ethics and power perversity of the authorities. In a comparative study and through a sociological approach, the present paper aims to examine the two poet's political attitudes on government, rulers and the mutual responsibilities of the ruler and the peasant. The poet's political thoughts are analyzed in three areas of advising the rulers, criticizing them and advising the peasants. The outcome of this paper shows that both held a reformist view towards the attitudes of the rulers and people; sometimes by advising and at times by reproaching the rulers tend to reform the authorities and familiarize them with principle of humanities, moral and religious basic rules. Sadi's tone of criticizing the rulers is soft, mild while advising the rulers whereas, Maari 's tone is rough, reckless, and at times aggressive.Keywords: Literature, Politics, Comparative Literature, Sadi Shirazi, Abu Al ala Maari -
یکی از نظریاتی که از دیرباز به متصوفه نسبت داده شده، نظریه وحدت وجود است که اساسی فلسفی- عرفانی دارد. این نظریه که به وحدت موجودات هستی نظر دارد، در عالم عرفان و فلسفه از جایگاه ویژه ای برخوردار است. درباره این نظریه دیدگاه های متفاوتی بیان شده است و عارفان وحدت اندیشی چون بایزید بسطامی، حلاج و ابن عربی درباره آن سخن گفته اند. در دوره معاصر نیز کم نیستند شاعران و ادیبانی که به این مقوله روی آورده و در آثارشان به آن پرداخته اند؛ میخائیل نعیمه، اندیشمند و ادیب وحدت بین و یگانه اندیش عرب، از آن جمله است. بیش تر آثار نعیمه به نثر است و همس الجفون تنها مجموعه شعری او به شمار می رود که در آن به روش های مختلف، عرفانی ترین ابیات را درباره این رویکرد و مشرب عرفانی سروده است.
نعیمه در اشعارش، مانند شاعری فیلسوف منبع ذات انسانی را جویا می شود و اعتقاد دارد که روح انسان جزئی از روح خداوند است و ذات خداوندی و هستی و آفریدگان و طبیعت، کل زیبایی به نام خداوند را تشکیل می دهند؛ کلی که از آن شروع شده و به آن برمی گردند.
این پژوهش درپی آن است که با روش تحلیلی- توصیفی، بروز و ظهور این پدیده عرفانی- فلسفی را در اشعار این شاعر تازی، مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.
کلید واژگان: وحدت وجود، خداوند، عرفان، میخائیل نعیمه، همس الجفونThe Unity of Being (Wahdat-e Wūjūd) is a mystic-philosophical theory attributed to Sufism. The outstanding figures of Islamic mysticism such as Bāyazīd Bastāmī, Hallāj and Ibn Arabī deeply addressed this concept. Mīkha’īl Naīma, the prominent Arab scholar dedicated a considerable part of his writings to this concept. Hams al-Jufon is Naīma’s sole poetical work that deals with the mystical concept of the Unity of Being- the majority of his works were written in prose. In this book of poetry, Naīma, like a mystic poet, seeks the source of human essence. He believes that the human’s soul is part of God’s spirit. He holds the belief that the Essence of the Divine, the existence and the creatures form an entirety of Beauty called ‘God’. Therefore, this paper considers the philosophic- theosophical concept of Unity of Being in the poetical work of the Arab poet Mīkha’īl Naīma.Keywords: the Unity of Being, pantheism, God, theosophy, Mīkha'īl Naīma, Hams al Jufon -
همزمان با انقلاب مشروطه در ایران و انقلاب مردم عراق علیه عثمانی ها، شاعرانی پا به عرصه ی ادبیات نهادند که وطن خواهی و میهن دوستی یکی از مضمون های مشترک اشعارشان است؛ میهن دوستی این شاعران در قالب موضوعاتی همچون؛ استعمار ستیزی، عدالت خواهی، نفی استبداد، آزادی طلبی و... خود را نشان داد؛ این شاعران، خواهان آزادی و پیشرفت کشورشان بودند و رشد و ترقی وطن خود را در گرو آزادی بیان و اندیشه و گاه آزادی زنان می دیدند. برخی از آنان با پیروی از فرهنگ مغرب زمین، آزادی زنان از حجاب را نوعی گام نهادن در مسیر رشد و پیشرفت تلقی می کردند و در اشعار خود، خواهان تحقق این خواسته بودند. از جمله ی این شاعران، بهار و زهاوی دو شاعر بنام معاصر ایران و عراق هستند که هر دو در یک دوره ی زمانی می زیستند و با یکدیگر دوستی دیرینه و گفت وگوهای ادبی داشتند، آن دو در روزگاری زندگی می کردند که بسیاری از مسایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دو کشور شبیه به یکدیگر است؛ بهار در عصر خفقان مشروطه و شاهان قاجار و زهاوی در دوران پر اختناق پادشاهان عثمانی زندگی می کرد.
کلید واژگان: میهن دوستی، بهار، زهاوی، آزادی، استعمار، استبداد، زن، ادبیات تطبیقیCoinciding with the constitution In Iran and the revolution of Iraqis against ottomans, some poems entered the realm of literature whose common themes of poems where displayed in such subjects as anti- coloniatism jastic- seeking counter- dictaturship feelings justice- seeking etc. These poets strove for the progress of their countries and saw the growth and development of their countries in the freedom of expression and thought and sometimes in the freedom of women. Some of them being in flunced by the western culture considered the womens ignorance of hijab as a kined of cultural growth and civilization and sought to materialize these concepts in their poems. Bahar and Zohavi are famously poets in literary of Iran and Iraq that lived in a period, when many of the political, social, cultural and economic two countries were very similare to one another, Bahar in period Qajar sultans and Zohavi in period Ottmans stifing.Keywords: patriotism, freedom, bahar, zohavi, colonialism, tyranny, woman
- این فهرست شامل مطالبی از ایشان است که در سایت مگیران نمایه شده و توسط نویسنده تایید شده‌است.
- مگیران تنها مقالات مجلات ایرانی عضو خود را نمایه میکند. بدیهی است مقالات منتشر شده نگارنده/پژوهشگر در مجلات خارجی، همایش‌ها و مجلاتی که با مگیران همکاری ندارند در این فهرست نیامده‌است.
- اسامی نویسندگان همکار در صورت عضویت در مگیران و تایید مقالات نمایش داده می شود.
©2000-2025 magiran.com All Rights Reserved.